Ποίηση Χαϊκού

ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ - ΧΑΪΚΟΥ

Τί είναι τα χαϊκού;

Τα χαϊκού είναι είδος ποίησης που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία το δέκατο έκτο αιώνα και υιοθετήθηκε στην Ευρώπη στις αρχές του εικοστού. Από εκεί πέρασαν τον Ατλαντικό και έφτασαν να γίνουν πολύ δημοφιλή σε όλο το Δυτικό κόσμο. Στην αυθεντική στιχουργική μορφή τους, τα χαϊκού είναι μικρά ποιήματα από 17 συλλαβές σε ένα ενιαίο στίχο. Τα χαϊκού συμπυκνώνουν ευφυΐα και σοφία, που εκφράζονται με λυρική, ή άλλοτε, χιουμοριστική διάθεση, ενώ  συχνά υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης. Στα χαϊκού σημαντική θέση έχουν η φύση, οι εποχές και τα χρώματα, η ομορφιά των λέξεων και των αντιθέσεων, ενώ το νόημα κάποιες φορές αποκτά δευτερεύουσα σημασία.

Τα χαϊκού στην Ιαπωνία. 

Ο γνωστότερος Ιάπωνας ποιητής των χαϊκού ήταν ο  Ματσούο Μπασό (Matsuo Basho, 1644-1694). Το πιο φημισμένο από όλα τα χαίκού είναι δικό του:

    παλιά λίμνη

    ένας βάτραχος μέσα πηδά 

    ήχος νερού

(το ποίημα αυτό απαγγέλλεται συχνότατα στην Ιαπωνία, ενώ συχνά γίνεται αντικείμενο έρευνας στην Ευρώπη και Αμερική, σχετικά με τη δυσκολία των Δυτικών να συλλάβουν το βαθύτερο νόημά του)

Άλλοι γνωστοί Ιάπωνες ποιητές των χαϊκού ήταν ο Γιόσα Μπουσόν (Yosha Buson), o Μασαόκα Σίκι (Masaoka Shiki). Ειδικά ο τελευταίος ήταν πολυγραφότατος -έγραψε περίπου 23000 χαϊκού. Μερικά παραδείγματα:

  μια ίρις 

    πιο λευκή το σούρουπο

   την άνοιξη

    οι μέρες που μου απομένουν

    είναι μετρημένες

    σύντομη νύχτα

Ο Μασαόκα Σίκι έχει ιδρύσει την παλιότερη σχολή χαϊκού στην Ιαπωνία, την Χοτοτογκίσου. Υπάρχουν και άλλες ανάλογες σχολές στη χώρα αυτή, ενώ εκδίδονται περίπου πέντε χιλιάδες περιοδικά ποιήσης χαϊκού.

Τα χαϊκού στην Ευρώπη. 

Στην Ευρωπαϊκή εκδοχή τους συνήθως υποδιαιρούνται σε 3 στίχους από 5, 7 και 5 συλλαβές, στους οποίους η ομοιοκαταληξία αποφεύγεται. Στις πιο σύγχρονες απόπειρες δημιουργίας χαϊκού, είναι συχνές οι μικρές αποκλίσεις από τον αυστηρό αυτό στιχουργικό κανόνα. Ο Γιώργος Σεφέρης άρχισε να γράφει τα δικά του χαϊκού σε νεαρή ηλικία, το 1929.

Ελληνικά χαϊκού

 

 

Μια από τις πρώτες αναγνωρισμένες προσπάθειες σύνθεσης χαϊκού στην Ελλάδα καταγράφεται το 1925, όταν ο Γ. Σταυρόπουλος δημοσιεύει στο περιοδικό Λυκαβηττός έξι μικρά ποιήματα με τον γενικό τίτλο «Τρίστιχα» συνοδευόμενα από σύντομο σημείωμα γνωριμίας με το ποιητικό είδος.

Ίσως ο πιο επιφανής Έλληνας που έγραψε χαϊκού είναι ο Γιώργος Σεφέρης ("Δεκαέξι χαϊκού", Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937)) και θεωρείται ο εισηγητής των χαϊκού στην Ελλάδα είτε λόγω του κύρους του είτε λόγω του ότι θεωρείται πως ήταν πιο επιτυχής στην προσπάθειά του, όχι όμως χωρίς κριτική.

Το χαϊκού έχει γνωρίσει μεγάλη διάδοση στην Ελλάδα, όπως φαίνεται και από την εισαγωγή του στα ελληνικά σχολεία. Στο μάθημα Μουσικής της Β' Γυμνασίου, αφού παρουσιάζεται η μορφή χαϊκού στους μαθητές, τους ζητείται να μελοποιήσουν το χαϊκού του βατράχου του Μπασό. Όπως αναφέρει ο Γιάννης Μανιάτης,

«Η διάδοσή του στη χώρα μας, αν κρίνουμε από τις συλλογές που εκδόθηκαν και άλλες μορφές έκφρασης που εμφανίστηκε κατά καιρούς, μόνο εντυπωσιακή μπορεί να χαρακτηριστεί. Διαγωνισμοί χαϊκού, Δημιουργική γραφή με ποιήματα χαϊκού (Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, 1ο Ενιαίο Λύκειο Δράμας κ.ά.), Εκθέσεις ζωγραφικής με πίνακες εμπνευσμένους από χαϊκού, Τραγούδια εμπνευσμένα από χαϊκού (CD “δεκαέξι χαϊκού και άλλες ιστορίες”, Sigmatropic) είναι μερικά παραδείγματα».